Câu chuyện đằng sau sự tái sinh kinh tế của Đức sau Thế chiến II.
Việc Đức vươn lên trở thành một cường quốc kinh tế toàn cầu – được gọi là “Phép màu kinh tế Đức” hay Wirtschaftswunder – bắt nguồn từ cuối Thế chiến thứ hai khi phần lớn đất nước đổ nát. Lực lượng Đồng minh đã tấn công hoặc ném bom các phần lớn cơ sở hạ tầng của lực lượng này. Thành phố Dresden bị phá hủy hoàn toàn. Dân số của Cologne đã giảm từ 750.000 người xuống còn 32.000 người.
Nói tóm lại, nước Đức là một quốc gia đổ nát đang đối mặt với một tương lai vô cùng ảm đạm. Nhưng đến năm 1989, khi Bức tường Berlin sụp đổ và nước Đức một lần nữa được thống nhất, đó là sự ghen tị của hầu hết thế giới.
Đức có nền kinh tế lớn thứ ba trên thế giới, chỉ sau Nhật Bản và Hoa Kỳ về tổng sản phẩm quốc nội (GDP).
Có thể hiểu được tại sao nhiều người tuyên bố sự tái sinh của nước Đức là một phép màu kinh tế. Nhưng làm thế nào mà Đức lại làm được một kỳ tích như vậy?
Đức sau chiến tranh
Những con số kể về câu chuyện của một quốc gia đang trong tình trạng hỗn loạn. Sản lượng công nghiệp giảm 1/3. Nguồn cung nhà ở của nước này giảm 20%. Sản lượng lương thực chỉ bằng một nửa so với trước khi chiến tranh bắt đầu. Nhiều người đàn ông của quốc gia trong độ tuổi từ 18 đến 35 – nhân khẩu học có thể gánh vác nặng nề để tái thiết đất nước theo đúng nghĩa đen – đã bị giết hoặc tàn phế.
Trong chiến tranh, Hitler đã thiết lập khẩu phần lương thực, giới hạn dân số không quá 2.000 calo mỗi ngày. Sau chiến tranh, quân Đồng minh tiếp tục chính sách chia khẩu phần lương thực này và giới hạn dân số từ 1.000 đến 1.500 calo mỗi ngày.
Việc kiểm soát giá cả đối với các hàng hóa và dịch vụ khác đã dẫn đến tình trạng thiếu hụt và thị trường chợ đen lớn. Đồng tiền của Đức, đồng tiền tiêu biểu, đã trở nên hoàn toàn vô giá trị, đòi hỏi người dân nước này phải dùng đến biện pháp trao đổi hàng hóa và dịch vụ.
Đất nước bị chiếm đóng bởi 4 quốc gia, và nó sẽ sớm bị chia thành 2 nửa. Nửa phía đông trở thành một quốc gia xã hội chủ nghĩa, một phần của Bức màn sắt bị ảnh hưởng nặng nề bởi chính sách của Liên Xô. Nửa phía tây trở thành một nền dân chủ. Và nằm ở giữa là thủ đô cũ của Berlin, nơi bị chia đôi, cuối cùng bị ngăn cách bởi cái được gọi là Bức tường Berlin.
Walter Eucken
Có lẽ người quan trọng nhất trong sự tái sinh tuyệt đẹp của nước Đức là Walter Eucken. Là con trai của một người từng đoạt giải thưởng cao quý về văn học, Eucken theo học ngành kinh tế tại Đại học Bonn. Sau một thời gian tham gia Thế chiến thứ nhất, Eucken bắt đầu giảng dạy tại trường cũ của mình. Cuối cùng, ông chuyển đến Đại học Freiburg, trường mà ông sẽ được quốc tế biết đến.
Thị trường xã hội tự do
Eucken có được những người theo học tại trường, đây trở thành một trong số ít những nơi ở Đức mà những người chống lại Hitler có thể bày tỏ quan điểm của mình. Nhưng, quan trọng hơn, đó cũng là nơi ông bắt đầu phát triển các lý thuyết kinh tế của mình, được gọi là Trường phái Freiburg, chủ nghĩa tự do tự do, hay “thị trường tự do xã hội”.
Ý tưởng của Eucken bắt nguồn từ chủ nghĩa tư bản thị trường tự do đồng thời cho phép chính phủ có vai trò tham gia để đảm bảo rằng hệ thống này hoạt động cho càng nhiều người càng tốt.
Ví dụ, các quy định chặt chẽ sẽ được đưa ra để ngăn chặn các công ty độc quyền hình thành. Ngoài ra, một hệ thống phúc lợi xã hội lớn sẽ đóng vai trò như một mạng lưới an toàn cho những người gặp khó khăn.
Ông cũng ủng hộ việc có một ngân hàng trung ương mạnh độc lập với chính phủ, tập trung vào việc sử dụng các chính sách tiền tệ để giữ giá cả ổn định, theo nhiều cách phản ánh những suy nghĩ giống như Milton Friedman.
Phản ứng với Eucken
Loại hệ thống kinh tế mà Eucken đề xuất ngày nay nghe có vẻ hoàn toàn bình thường, nhưng vào thời điểm đó, nó được coi là khá cấp tiến. Người ta phải xem xét triết lý của Eucken trong thời đại mà ông đã tạo ra nó.
Cuộc Đại khủng hoảng thập niên 1930 đã ảnh hưởng đặc biệt nghiêm trọng đến nước Đức. Siêu lạm phát về cơ bản đã hủy hoại nền kinh tế và dẫn đến sự trỗi dậy của Hitler. Nhiều người cảm thấy chủ nghĩa xã hội là lý thuyết kinh tế sẽ quét khắp thế giới. Ngay sau chiến tranh, nửa phía tây của nước Đức, hiện do các lực lượng Mỹ và Đồng minh kiểm soát, sẽ phải đưa ra quyết định đi theo con đường nào để đạt được sự thịnh vượng về kinh tế.
Cha đẻ của Phép lạ Kinh tế Đức
Khi Tây Đức còn trong thời kỳ sơ khai, đã có một cuộc tranh luận gay gắt về định hướng chính sách tài khóa của nhà nước mới. Nhiều người, bao gồm các nhà lãnh đạo lao động và các thành viên của Đảng Dân chủ Xã hội, muốn có một hệ thống vẫn duy trì sự kiểm soát của chính phủ.
Nhưng một người bảo vệ của Eucken, một người tên là Ludwig Erhard (người được mệnh danh là “cha đẻ của phép màu kinh tế Đức”) đã bắt đầu trở nên nổi bật với lực lượng Mỹ vẫn đang kiểm soát nước Đức trên thực tế.
Sự khởi đầu của Erhard
Erhard, một cựu chiến binh Thế chiến thứ nhất từng theo học trường kinh doanh, là một nhân vật không mấy nổi tiếng, người đã làm việc với tư cách là nhà nghiên cứu cho một tổ chức tập trung vào tính kinh tế của ngành nhà hàng. Nhưng vào năm 1944, khi Đảng Quốc xã vẫn nắm quyền kiểm soát vững chắc đối với Đức, Erhard đã táo bạo viết một bài luận thảo luận về tình hình tài chính của nước Đức và cho rằng Đức Quốc xã đã thua trong cuộc chiến.
Công việc của anh ta cuối cùng đã đến tay lực lượng tình báo Hoa Kỳ, những người đã sớm tìm kiếm anh ta. Và một khi nước Đức đầu hàng, ông được bổ nhiệm vào vị trí bộ trưởng tài chính của Bavaria và sau đó làm việc theo cách của mình để trở thành giám đốc hội đồng kinh tế của nửa phía tây nước Đức vẫn còn bị chiếm đóng.
Tiền tệ mới của Đức
Khi đã giành được ảnh hưởng chính trị, Erhard bắt đầu hình thành một nỗ lực đa hướng để đưa nền kinh tế Tây Đức hồi sinh. Đầu tiên, ông đóng một vai trò quan trọng trong việc hình thành một loại tiền tệ mới do Đồng minh phát hành để thay thế những tàn dư vô giá trị trong quá khứ.
Kế hoạch này sẽ giảm 93% lượng tiền tệ có sẵn cho công chúng, một quyết định sẽ làm giảm khối tài sản ít ỏi mà các cá nhân và công ty Đức nắm giữ. Ngoài ra, các đợt cắt giảm thuế lớn cũng được thực hiện nhằm thúc đẩy chi tiêu và đầu tư.
Đồng tiền này dự kiến được giới thiệu vào ngày 21 tháng 6 năm 1948. Trong một động thái gây tranh cãi, Erhard cũng quyết định loại bỏ các biện pháp kiểm soát giá cả vào cùng ngày. Erhard hầu như bị chỉ trích vì quyết định của mình. Erhard được đưa vào văn phòng của Tướng Hoa Kỳ Lucius Clay, người là sĩ quan chỉ huy giám sát nửa phía tây của nước Đức bị chiếm đóng.
Clay nói với Erhard rằng các cố vấn của ông đã thông báo với ông rằng chính sách mới quyết liệt của Đức sẽ là một sai lầm khủng khiếp. Erhard nổi tiếng đáp lại, “Đừng nghe họ, thưa Đại tướng. Các cố vấn của tôi cũng nói với tôi điều tương tự.”
Nhưng, đáng chú ý, Erhard đã chứng minh mọi người đã sai.
Phép màu kinh tế nở hoa
Gần như chỉ sau một đêm, Tây Đức đã trở nên sống động. Các cửa hàng ngay lập tức chứa đầy hàng hóa khi mọi người nhận ra rằng đồng tiền mới có giá trị. Việc đổi hàng chấm dứt nhanh chóng; thị trường chợ đen kết thúc. Khi thị trường thương mại được giữ vững và khi mọi người một lần nữa có động lực làm việc, cảm giác cần cù nổi tiếng của Tây Đức cũng quay trở lại.
Vào tháng 5 năm 1948, người Đức đã bỏ lỡ khoảng 9,5 giờ làm việc 1 tuần, dành thời gian của họ trong tuyệt vọng để tìm kiếm thực phẩm và các nhu yếu phẩm khác. Nhưng vào tháng 10, chỉ vài tuần sau khi đồng tiền mới được giới thiệu và việc kiểm soát giá cả được dỡ bỏ, con số đó đã giảm xuống còn 4,2 giờ mỗi tuần. Vào tháng 6, sản lượng công nghiệp của quốc gia này chỉ bằng một nửa so với năm 1936. Vào cuối năm, nó đã đạt gần 80%.
Kế hoạch Marshall
Cũng góp phần vào sự tái sinh của Đức là Chương trình Phục hồi Châu Âu, hay còn được gọi là Kế hoạch Marshall. Do Ngoại trưởng Hoa Kỳ George Marshall soạn thảo, đạo luật này chứng kiến Hoa Kỳ trao hơn 15 tỷ đô la (khoảng 173 tỷ đô la theo giá năm 2020) cho các quốc gia châu Âu bị ảnh hưởng bởi Thế chiến thứ hai, với một phần lớn số tiền này sẽ được chuyển đến Đức.
Bạn có biết: Quân đội Mỹ từng tìm thấy 200 tấn vàng do Đức Quốc xã đánh cắp!
Tuy nhiên, sự thành công của Kế hoạch Marshall đã được các nhà sử học kinh tế tranh luận. Một số người ước tính rằng viện trợ từ Kế hoạch Marshall đóng góp ít hơn 5% vào thu nhập quốc dân của Đức trong khoảng thời gian này.
Sự tăng trưởng của Tây Đức tiếp tục trong những năm qua. Đến năm 1958, sản lượng công nghiệp của nó đã cao gấp 4 lần so với chỉ 1 thập kỷ trước đó.
Kết luận
Trong khoảng thời gian này, Đức bị kẹt giữa Chiến tranh Lạnh. Tây Đức là một đồng minh mạnh mẽ của Mỹ và phần lớn là tư bản, mặc dù có vai trò lớn đối với chính phủ trong việc kiểm tra thị trường tự do. Đông Đức liên kết chặt chẽ với Liên Xô và theo chủ nghĩa cộng sản. Song song với nhau, 2 quốc gia này đã đưa ra một cách hoàn hảo để so sánh hai hệ thống kinh tế lớn trên thế giới. Đáng ngạc nhiên là không có nhiều thứ để so sánh. Trong khi Tây Đức phát triển mạnh mẽ thì Đông Đức lại tụt hậu. Do nền kinh tế đang gặp khó khăn và thiếu các quyền tự do chính trị, người dân Đông Đức đã sớm phản đối và bất chấp luật hạn chế việc đi lại, họ đã cố gắng rời khỏi đất nước một cách nhanh chóng. Vào ngày 9 tháng 11 năm 1989, chế độ Đông Đức cho phép các thành viên của đất nước của mình đi thẳng sang phía tây lần đầu tiên sau nhiều thập kỷ. Điều này dẫn đến sự sụp đổ gần như ngay lập tức của Đông Đức. Và chẳng bao lâu nữa, 2 quốc gia sẽ được thống nhất trở lại. Nhưng còn lâu hai bên mới ngang tài ngang sức. Khi bắt đầu thống nhất, các vùng phía đông của đất nước chỉ có 30% tổng sản phẩm quốc nội bình quân đầu người của nửa phía tây. Hơn 30 năm sau, phía đông vẫn chỉ chiếm khoảng 75% GDP của các nước khác. Nhưng vào năm 1948, không ai trong số này thậm chí còn có thể tưởng tượng được. Và, nếu không có Walter Eucken và Ludwig Erhard, kỳ tích kinh tế Đức có lẽ đã không bao giờ xảy ra.
Tìm hiểu thêm: Nền kinh tế 18000 tỷ đô của Trung Quốc.