Làm thế nào bác sĩ trở thành ngành xuất khẩu lớn nhất Cuba

“Mặt hàng xuất khẩu” béo bở nhất của Cuba: không phải thuốc lá hay đường, mà là các bác sĩ. Việc cho các chính phủ nước ngoài thuê các chuyên gia chăm sóc sức khỏe mang lại khoảng 11 tỷ đô la mỗi năm, khiến nó trở thành một nguồn thu lớn hơn cả ngành du lịch của đảo quốc Caribe.

Hiện có khoảng 50.000 bác sĩ Cuba đang làm việc trên 67 quốc gia, một “đội quân áo khoác trắng”, theo cách gọi của các quan chức Cuba. Nhưng làm thế nào mà Cuba, một quốc gia biệt lập thường xuyên thiếu hàng hóa cơ bản, lại trở thành quốc gia dẫn đầu thế giới về chuyên môn y tế được săn đón?

Tại sao Cuba có chế độ chăm sóc sức khỏe tốt như vậy?

Hoạt động kinh doanh xuất khẩu y tế của Cuba bắt nguồn từ những năm ngay sau Cách mạng 1959, khi nhà lãnh đạo nổi dậy Fidel Castro lật đổ chế độ độc tài cánh hữu Fulgencio Batista và thành lập chế độ Cộng sản.

Chăm sóc sức khỏe toàn dân và giáo dục miễn phí là nền tảng cho dự án của Castro. Mark Keller, một chuyên gia về Cuba tại Economist Intelligence Unit cho biết: “Chúng là 2 khoản đầu tư lớn của cuộc cách mạng. Vì vậy, Cuba có một dân số thực sự được giáo dục tốt và rất nhiều bác sĩ.” Tuổi thọ trên đảo cao hơn ở Mỹ và người dân Cuba có số bác sĩ bình quân đầu người gần gấp 3 lần so với Mỹ.

Làm thế nào để các bác sĩ phục vụ lợi ích quốc tế của Cuba?

Trong những năm Chiến tranh Lạnh, Cuba bắt đầu sử dụng các bác sĩ của mình như một công cụ ngoại giao để vượt qua sự cô lập về chính trị.

Năm 1963, một năm sau khi Cuba bị trục xuất khỏi Tổ chức các quốc gia châu Mỹ, nước này đã cử phái đoàn y tế đầu tiên ra nước ngoài tới Algeria, với 56 người Cuba thay thế các bác sĩ Pháp đã rời khỏi đất nước châu Phi sau khi nước này giành được độc lập từ Pháp năm 1962. Các bác sĩ đã giúp đỡ củng cố mối quan hệ gắn bó giữa 2 quốc gia cách mạng và họ duy trì mối quan hệ thân thiết cho đến ngày nay.

Keller nói rằng lợi ích ngoại giao của việc cử bác sĩ đến các nước đang phát triển vẫn giúp ích cho Cuba trong quan hệ quốc tế. Ông nói: “Đối với các quốc gia châu Phi hoặc Caribe nhỏ hơn, những người không thể đủ khả năng chi trả cho các bác sĩ, điều đó sẽ giúp họ đứng về phía Cuba,” ông nói. “Họ sẽ khoan dung hơn đối với Cuba khi họ bị áp lực quốc tế từ châu Âu và Hoa Kỳ.”

Đưa bác sĩ ra nước ngoài vì mục đích nhân đạo cũng là một chiêu PR tuyệt vời cho đất nước. Các bác sĩ Cuba đã giành được nhiều lời khen ngợi trên các phương tiện truyền thông quốc tế vì hiệu quả và cam kết của họ sau trận động đất năm 2010 ở Haiti và trong cuộc khủng hoảng Ebola năm 2014 ở Tây Phi.

Điều đó giúp tạo ra một bộ mặt dễ chịu đối với một chế độ độc tài đàn áp quyết liệt những người bất đồng chính kiến, hạn chế quyền đi lại của công dân và thực hiện hàng nghìn vụ giam giữ tùy tiện mỗi năm.

Việc cử bác sĩ ra nước ngoài ảnh hưởng như thế nào đến nền kinh tế Cuba?

Ngày nay, nó không phải là tất cả về lòng vị tha. Keller nói: “Khi bạn có một dân số được giáo dục tốt nhưng cũng thiếu tiền mặt và hàng hóa, bạn muốn tìm cách kiếm tiền từ nó. Vài năm sau khi Venezuela có cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa vào năm 1998, hai quốc gia cánh tả đã bắt đầu có mối quan hệ cộng sinh.

Keller nói rằng Venezuela giàu dầu mỏ sẽ gửi cho Cuba tiền mặt và các chuyến hàng dầu trợ cấp để đổi lấy các chuyên gia có trình độ học vấn cao, bao gồm không chỉ bác sĩ mà còn cả các quan chức tình báo và huấn luyện viên thể thao.

Các quan chức cho biết 21.700 chuyên gia Cuba vẫn đang làm việc tại Venezuela, bất chấp cuộc khủng hoảng kinh tế và nhân đạo lớn mà nước này phải gánh chịu trong 5 năm qua.

Thỏa thuận năm 2013 của Cuba với tổng thống khi đó là Dilma Roussef đã đưa Brazil trở thành khách hàng lớn thứ hai của Cuba. Theo Bộ Y tế Brazil, Brazil đã trả khoảng 3.600 USD cho mỗi bác sĩ mỗi tháng cho chính phủ Cuba và với hàng ngàn bác sĩ, doanh thu lên đến hàng trăm triệu đô la mỗi năm.

Cuba gần đây đã ký các thỏa thuận với Algeria, Kenya và Uganda để giao dịch tiền mặt cho các bác sĩ.

Nó như thế nào đối với các bác sĩ?

Khi Cuba cần tiền mặt nhiều và nước ngoài có chuyên môn y tế rất cần thiết, thì bản thân các bác sĩ cũng có động cơ làm việc ở nước ngoài rõ ràng như nhau. Mức lương tối thiểu hàng tháng của Cuba là khoảng 25 đô la, tăng lên khoảng 50 đô la cho các bác sĩ.

Ở Brazil, ngay cả khi chính phủ Cuba lấy gần hết lương của họ, họ vẫn nhận được khoảng 1000 đô la một tháng, một khoản tiền thay đổi cuộc đời đối với gia đình họ, theo Keller. Ông nói: “Có sự thiếu hụt hàng tiêu dùng có nghĩa là rất nhiều sản phẩm chỉ có sẵn trong các cửa hàng chỉ tính bằng đô la. Vì vậy, nếu bạn có một thành viên gia đình ở nước ngoài kiếm được đô la, bạn sẽ sống một cuộc sống hoàn toàn khác.”

Tuy nhiên, điều kiện làm việc của người Cuba ở nước ngoài không phải lúc nào cũng dễ dàng. Họ hiếm khi được chào đón bởi các bác sĩ địa phương, những người coi người Cuba như một cách để chính quyền địa phương tránh giải quyết các vấn đề cơ bản và sự thiếu hụt trong hệ thống chăm sóc sức khỏe trong nước.

Chính phủ Cuba cũng giữ thái độ rất chặt chẽ đối với các bác sĩ. Vào năm 2017, họ đã thắt chặt các hạn chế đối với các bác sĩ làm việc tại Brazil, cấm họ đi khám sức khỏe tại Brazil và buộc phụ nữ mang thai trở về nhà sau 22 tuần mang thai để ngăn chặn đứa con của họ được sinh ra ở Brazil và nhập quốc tịch Brazil.

Có bất kỳ sự bất đồng quan điểm nào không?

Không phải tất cả các bác sĩ làm việc ở nước ngoài đều hài lòng với sự sắp xếp này. Vào năm 2017, khoảng 150 người trong số đó ở Brazil đã đệ đơn kiện lên các tòa án địa phương thách thức thỏa thuận và cố gắng tách khỏi chính phủ Cuba để hành nghề độc lập ở Brazil.

Vào ngày 29 tháng 11, một số bác sĩ khác đã đệ đơn kiện PAHO, cho rằng cơ quan Liên Hợp Quốc đã trừ 73 triệu đô la từ công việc của người Cuba và hỗ trợ các điều kiện vi phạm luật quốc tế về lao động cưỡng bức.

Khoảng 2.000 người Cuba sẽ ở lại Brazil bất chấp chính phủ của họ, một nguồn tin ngoại giao Brazil nói với AFP. Keller nói rằng một số người Cuba có thể cố gắng đến Mỹ, nơi đã được hoan nghênh trong lịch sử những người Cuba quay lưng lại với chế độ.

Nhưng Keller nói rằng có rất ít phản ứng bên ngoài Brazil. Và, với 67 quốc gia tham gia, hoạt động kinh doanh bác sĩ xuất khẩu của Cuba sẽ không bị phá vỡ. Ông nói: “Đây là một chương trình lớn. Đó là một trong những điều chính mà Cuba phải cung cấp cho thế giới.”

Bạn sẽ bất ngờ khi biết dù có y tế phát triển cao, nhưng Cuba nằm trong: Những nước có dân số giảm nhanh nhất.