Trong suốt lịch sử, mỗi khám phá y học mang tính cách mạng đã đưa chúng ta đến một bước quan trọng gần hơn để hiểu được những bí ẩn phức tạp của bệnh tật và y học. Những tiến bộ này đã được nhân rộng, cứu sống hàng triệu người trên thế giới.
Dưới đây là danh sách theo thứ tự thời gian về những tiến bộ y học hàng đầu trong lịch sử cho đến nay.
Vắc xin (1796)
Rất khó để xác định thời điểm vắc xin được chấp nhận, chủ yếu là vì hành trình khám phá rất dài và phức tạp. Bắt đầu với nỗ lực của Edward Jenner vào năm 1796 sử dụng chất cấy để chế ngự vi rút đậu mùa. Từ đó tính hữu dụng và phổ biến của vắc xin đã phát triển rất nhanh chóng.
Trong suốt những năm 1800 và đầu những năm 1900, nhiều loại vắc xin khác nhau đã được tạo ra để chống lại một số căn bệnh nguy hiểm nhất trên thế giới, bao gồm bệnh đậu mùa, bệnh dại, bệnh lao và bệnh tả. Trong suốt 200 năm, một trong những căn bệnh nguy hiểm nhất đối với con người – bệnh đậu mùa – đã bị xóa sổ trên trái đất.
Đặc biệt gần đây công nghệ mRNA xuất hiện, tạo nên một sự vượt bậc trong phát triển vắc xin. Hiệu quả cao, khả năng phát triển nhanh chóng và tiềm năng chi phí sản xuất thấp đã thể hiện rõ trong đại dịch Covid-19, các loại vắc xin mRNA riêng biệt đã được phát triển và chấp thuận sử dụng chỉ trong vài tháng.
Gây mê (1846)
Trước khi sử dụng thuốc gây mê toàn thân lần đầu tiên vào giữa thế kỷ 19, phẫu thuật chỉ được thực hiện như một phương án cuối cùng. Nhiều bệnh nhân chọn cái chết thay vì chịu đựng thử thách đau đớn. Mặc dù đã có vô số thí nghiệm trước đó với thuốc gây mê có niên đại từ 4000 năm trước Công nguyên – William TG Morton đã làm nên lịch sử vào năm 1846 khi ông sử dụng thành công ether làm thuốc gây mê trong quá trình phẫu thuật.
Ngay sau đó, một chất có tác dụng nhanh hơn được gọi là chloroform đã được sử dụng rộng rãi nhưng được coi là có nguy cơ cao. Sau khi một số trường hợp tử vong được báo cáo vì nó. Kể từ những năm 1800, các loại thuốc gây mê an toàn hơn đã được phát triển, cho phép hàng triệu ca phẫu thuật không gây đau đớn được thực hiện.
Lý thuyết mầm bệnh (1861)
Trước khi lý thuyết ‘mầm bệnh’ ra đời, lý thuyết được nhiều người tin rằng bệnh tật là do ‘thế hệ tự phát’ gây ra. Nói cách khác, các thầy thuốc thời đó cho rằng bệnh có thể xuất hiện từ không khí loãng, chứ không phải lây qua đường thở hoặc lây truyền qua đường tiếp xúc da với da.
Năm 1861, nhà vi sinh vật học người Pháp Louis Pasteur đã chứng minh qua một thí nghiệm đơn giản rằng bệnh truyền nhiễm là kết quả của sự xâm nhập của các sinh vật cực nhỏ cụ thể – còn được gọi là mầm bệnh – vào vật chủ sống. Sự hiểu biết mới này đã đánh dấu một bước ngoặt quan trọng về cách thức điều trị, kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh. Nó giúp ngăn chặn các dịch bệnh tàn khốc gây ra cái chết cho hàng nghìn người mỗi năm, chẳng hạn như bệnh dịch hạch, bệnh kiết lỵ và bệnh thương hàn.
Hình ảnh y tế (1895)
Máy chụp ảnh y tế đầu tiên là X-quang. Tia X, một dạng bức xạ điện từ, được nhà vật lý người Đức Wilhelm Röntgen ‘tình cờ’ phát minh vào năm 1895 khi thí nghiệm với dòng điện qua ống tia âm cực bằng thủy tinh. Khám phá này đã biến đổi y học chỉ qua một đêm và đến năm sau, bệnh viện Glasgow đã mở khoa X quang đầu tiên trên thế giới.
Siêu âm, mặc dù được phát hiện từ nhiều năm trước, nhưng đến năm 1955 mới bắt đầu được sử dụng để chẩn đoán y tế. Thiết bị hình ảnh y tế này sử dụng sóng âm tần số cao để tạo ra hình ảnh kỹ thuật số. Năm 1967, máy chụp cắt lớp vi tính (CT) ra đời, sử dụng máy phát hiện tia X và máy tính để chẩn đoán nhiều loại bệnh khác nhau, và đã trở thành một công cụ chẩn đoán cơ bản trong y học hiện đại.
Công nghệ hình ảnh y tế quan trọng tiếp theo được phát hiện vào năm 1973 khi Paul Lauterbur tạo ra hình ảnh cộng hưởng từ (MRI) đầu tiên. Dữ liệu cộng hưởng từ hạt nhân tạo ra hình ảnh chi tiết bên trong cơ thể và là một công cụ quan trọng trong việc phát hiện các tình trạng đe dọa tính mạng bao gồm khối u, u nang, tổn thương não và tủy sống, một số vấn đề về tim và gan.
Thuốc kháng sinh (1928)
Penicillin của Alexander Fleming, loại kháng sinh đầu tiên trên thế giới, đã hoàn toàn cách mạng hóa cuộc chiến chống lại vi khuẩn chết người. Nhà sinh vật học người Scotland đã tình cờ phát hiện ra ‘nấm mốc’ chống vi khuẩn trong đĩa petri vào năm 1928. Tuy nhiên, những phát hiện đáng kinh ngạc của Fleming không được công nhận chính xác cho đến những năm 1940, khi chúng bắt đầu được các công ty dược phẩm Mỹ sản xuất hàng loạt để sử dụng trong Thế chiến II.
Hai nhà khoa học khác chịu trách nhiệm về sự phân phối hàng loạt của penicillin, Howard Florey người Úc và người tị nạn Đức Quốc xã Ernst Chain đã cứu sống hàng triệu sinh mạng trong tương lai. Thật không may, trong những năm qua, một số loại vi khuẩn ngày càng trở nên kháng thuốc kháng sinh. Dẫn đến một cuộc khủng hoảng trên toàn thế giới đòi hỏi ngành công nghiệp dược phẩm phải phát triển các phương pháp điều trị chống vi khuẩn mới càng sớm càng tốt.
Cấy ghép nội tạng (1954)
Vào tháng 12 năm 1954, ca ghép thận thành công đầu tiên được thực hiện bởi Tiến sĩ Joseph Murray và Tiến sĩ David Hume tại Boston, Hoa Kỳ. Bất chấp nhiều nỗ lực trước đó trong lịch sử, đây là trường hợp đầu tiên người được ghép tạng sống sót sau ca phẫu thuật. Bước ngoặt xảy ra khi các vấn đề kỹ thuật khác nhau được khắc phục, chẳng hạn như nối mạch máu (kết nối giữa hai mạch máu), vị trí của thận và phản ứng miễn dịch.
Năm 1963, ca ghép phổi đầu tiên được thực hiện, tiếp theo là tuyến tụy / thận vào năm 1966, gan và tim vào năm 1967. Bên cạnh việc cứu sống hàng nghìn người trong những năm sau đó, các thủ tục cấy ghép cũng ngày càng trở nên đổi mới và phức tạp. Năm 1998 hoàn thành thành công ca ghép tay đầu tiên và ca ghép toàn bộ khuôn mặt vào năm 2010!
Thuốc kháng vi-rút (những năm 1960)
Các loại virus khủng khiếp như thủy đậu, cúm và viêm gan đã tàn phá nhiều quần thể loài người trong suốt lịch sử. Không giống như sự thành công sâu rộng của thuốc kháng sinh vào cuối những năm 1930 và 1940, sự phát triển của thuốc kháng vi-rút đã không thực sự thành công cho đến những năm 1960. Điều này chủ yếu là do cấu trúc của vi rút, là lõi vật chất di truyền được bao bọc bởi một lớp áo protein bảo vệ che giấu và sinh sản bên trong tế bào của một người.
Vì thông tin vi rút được bảo vệ rất kỹ nên rất khó để xử lý chúng mà không làm hỏng tế bào chủ. Trong những năm qua, thuốc kháng vi-rút đã được cải thiện đáng kể và hoạt động bằng cách ngăn chặn sự sinh sản nhanh chóng của các bệnh nhiễm vi-rút, và một số thậm chí có thể kích thích hệ thống miễn dịch tấn công vi-rút.
Liệu pháp tế bào gốc (những năm 1970)
Tiềm năng đáng kinh ngạc của tế bào gốc được phát hiện vào cuối những năm 1970, khi chúng được tìm thấy bên trong cuống rốn của con người. Hai đặc điểm cụ thể khiến tế bào gốc trở nên đáng chú ý: chúng là những tế bào không chuyên biệt có thể tự đổi mới thông qua quá trình phân chia tế bào ngay cả khi không hoạt động và trong những điều kiện nhất định có thể được sử dụng để tạo ra bất kỳ loại tế bào nào của con người.
Khám phá này có tiềm năng to lớn và liệu pháp tế bào gốc đã được sử dụng để điều trị bệnh bạch cầu và các rối loạn máu khác, cũng như trong cấy ghép tủy xương. Nghiên cứu hiện đang được tiến hành để sử dụng tế bào gốc để điều trị chấn thương tủy sống và một số bệnh thần kinh như Alzheimer, Parkinson và đột quỵ. Tuy nhiên, do các vấn đề đạo đức xung quanh việc sử dụng tế bào gốc phôi, các nhà nghiên cứu có khả năng gặp nhiều trở ngại khi phát triển liệu pháp dựa trên tế bào gốc.
Liệu pháp miễn dịch (những năm 1970)
Liệu pháp miễn dịch, một phương pháp điều trị kích thích hệ thống miễn dịch chống lại bệnh tật, đã được tạo ra trong hơn một thế kỷ. Câu chuyện bắt đầu vào những năm 1890 với công trình thử nghiệm của William B. Coley, người đã tiêm vi khuẩn không hoạt động vào các khối u ung thư, làm thuyên giảm bệnh ở một số bệnh nhân.
Tuy nhiên, chỉ trong 40 năm qua, liệu pháp miễn dịch đã đạt được tiến bộ vượt bậc, đặc biệt là trong điều trị ung thư. Trong những năm 1970, các liệu pháp kháng thể đã được phát triển và vào năm 1991, các nhà nghiên cứu đã sản xuất vắc xin ung thư đầu tiên được FDA chấp thuận vào năm 2010. Trong thập kỷ qua, ung thư miễn dịch đã trở thành một trong những liệu pháp điều trị ung thư mang tính cách mạng nhất hiện nay.
Trí tuệ nhân tạo (thế kỷ 21)
Được phát triển dần dần kể từ đầu thế kỷ này, trí tuệ nhân tạo đã tạo ra những công nghệ ấn tượng làm thay đổi đáng kể bối cảnh chăm sóc sức khỏe. Các công ty và tổ chức nghiên cứu khoa học đời sống đang hợp tác với những gã khổng lồ công nghệ tiên phong như Google, IBM và Apple để phát minh ra những cách thông minh hơn và nhanh hơn để đối phó với bệnh tật.
Những công nghệ tiên tiến này bao gồm các công cụ chẩn đoán có thể phát hiện các khối u ác tính không nhìn thấy bằng mắt thường, đến các hệ thống điện toán nhận thức tạo ra các kế hoạch điều trị phù hợp cho bệnh nhân ung thư. Tiềm năng của trí tuệ nhân tạo trong việc phát hiện, chẩn đoán và điều trị bệnh tật đang nhanh chóng mở ra trước mắt chúng ta và có vẻ sẽ thay đổi tương lai.
Xem thêm: Top 10 loại thuốc quan trọng nhất trong lịch sử y học.